دولت اسلامی عراق و شام کنونی که به داعش معروف است در سال 2006 و ابتداً با نام دولت اسلامی عراق به رهبری ابوعمر البغدادی شکل گرفت. البته ریشه این گروه را باید در گروه “توحید و جهاد” ابومصعب زرقاوی جستجو کرد که در سال 2004 به طور رسمی عنوان شاخه القاعده عراق را به خود گرفت و در سال 2006 پس از کشته شدن زرقاوی مسیر آن تغییر کرد.
پس از کشته شدن زرقاوی، گروه بدست ابوحمزه المهاجر و ابوعمر البغدادی افتاد. با مرگ ابوعمر در سال 2010 ابوبکر البغدادی جانشین وی شده و توانست این گروه را به سرعت به بزرگترین گروه تروریستی دنیا تبدیل کند.
در سال 2011 و با آغاز بحران سوریه، دولت اسلامی از مناطق شمال غربی عراق یعنی استانهای صلاح الدین، نینوا و الانبار به سوریه رفته، در کنار گروه های مخالف بشار اسد همچون جیش الحر، احرار الشام و پس از آن جبهه النصره جنگید و در اواخر سال 2012 از جبهه النصره اعلام جدایی کرده و با اشغال استانهای رقه و دیر الزور منطقه ای خودمختار در سرزمین شامات ایجاد کرد.

دلایل شکل گیری داعش

در خصوص دلایل شکل گیری داعش نظرات گوناگونی وجود دارد.
برخی از نقطه نظر تاریخی، این گروه های تروریستی را حاصل شکاف عمیق بین مردم و حاکمان در جهان اهل سنت و سرخوردگی آنها از عدم نقش آفرینی و انفعال چندین ده ساله پس از فروپاشی عثمانی می دانند که در اعصار مختلف گاه به صورت مسالمت آمیز با شکل گیری جریان اخوان به رهبری حسن البنا خودنمایی کرد و گاه به صورت حمایت از یک رهبر کاریزما مانند جمال عبدالناصر ؛ اما هربار با سرکوب و شکست و سرخوردگی روبرو شد و در دوران کنونی با شکل گیری گروه های تندرو سلفی مجال بروز و ظهور یافته است.
برخی نیز این نوع از گروههای تکفیری تندرو را حاصل انحراف مسیر بهار عربی و موج سواری تندروهای افراطی از شرایط بحرانی و خلاء قدرت درکشورهای هدف می دانند.

شیوه های جذب نیرو و قدرت گیری داعش

گروههایی همچون داعش، جبهه النصره، انصار الشریعه و … در عراق، سوریه و یمن و لیبی شکل گرفتند و به جنگ با حاکمان خود پرداختند. اما عواملی باعث قدرتیابی و تمایز داعش از سایر گروههای تروریستی تکفیری شده و جاذبه هایی برای جوانان مسلمان از همه جای دنیا فراهم کرده که در زیر برخی از آنها را خواهیم شمرد.
الف) ایجاد حکومت اسلامی: باید گفت که تا پیش از داعش و بجز برهه ای کوتاه در تاریخ در افغانستان، گروه های افراطی قادر به تشکیل حکومت نبوده و بیشتر به صورت جنگجویانی بی سرزمین بودند که دائم در حال فرار و جابجایی به سر می بردند. حتی طالبان در افغانستان نیز ادعای خلافت نداشته و تنها به فکر حکومت در افغانستان بودند. اما دولت اسلامی عراق و شام این ادعا را کرده و این فرصت را برای جوانان افراطی مهیا کرد تا در شمال غرب عراق و شمال شرق سوریه منطقه ای را به عنوان محل حکومت اسلامی بوجود آورند و طی سه سال گذشته آن را حفظ کنند که همین حفظ حکومت باعث جذب جوانان بسیاری از اقصی نقاط دنیا شده است.

ب) پول: این گروه ثروت زیادی را از راه تصرف مناطق مختلف و غارت اموال و منابع آنها بدست آورده است. تنها در بانک مرکزی موصل بیش از 500 میلیون دلار پول بود که به سرقت رفت. همچنین چاههای نفتی زیادی در مناطق تحت کنترل داعش در عراق و بخصوص در سوریه وجود دارد که با استخراج و فروش روزانه این نفت به قیمتی در حدود نصف قیمت بازار، مشتریان زیادی برای خود دارند که عمدتاً قاچاقچیان و بازرگانان ترک و کرد هستند. چندی پیش مسئول امنیتی اقلیم کردستان عراق گردش مالی این گروه را بالغ بر یک میلیارد دلار عنوان کرده بود.
به این درآمدها باید کمک مالی کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر کویت، عربستان و قطر را نیز اضافه کرد که به صورت نظام مند یا فردی و از سوی شیوخ این کشورها اعطا می شود.

ج) جاذبه های جنسی: داعش به هر عضو تازه وارد خود وعده حقوق، خانه و نکاح با زنان مختلف را می دهد که این موضوع برای جوانان عمدتاً فقیر و کم سواد خاورمیانه جاذبه زیادی دارد. در بخش جذب نیرو افرادی هستند که با دادن وعده های جنسی چه در این دنیا با استفاده از نکاح با زنان داوطلب که از کشورهای مختلف آمده اند و چه در بهشت پس از کشته شدن، افراد را وسوسه می کنند. برای نیروهای داعش این شانس وجود دارد که با زنان مختلفی ازدواج کنند و همچنین زنانی را که به اسارت می گیرند به عنوان غنیمت نزد خود نگه دارند.

د) جاذبه های عقیدتی: علاوه بر جوانان کم سواد و فقیری که نقش سیاهی لشکر این گروه را بازی می کنند، مسلمانان متخصص و زبده در همه جای دنیا نیز مدنظر رهبران داعش بوده اند. برای جذب این افراد که نه انگیزه های مالی اثر گذار است و نه جنسی، عنصر عقیدتی به کار می آید. این افراد که نخبگان جوامع خود به شمار می روند عمدتا از رفتار با مسلمانان در کشورهای غربی و یا وضعیت مسلمانان و سرکوب آنها در کشورهای خاورمیانه ناخشنود بوده به داعش می پیوندند تا آنچه را ظلم به مسلمانان در دنیا و خاورمیانه می دانند اصلاح کنند. کشتار مسلمانان از سوی کشورهای غربی در کشورهایی نظیر پاکستان، افغانستان، یمن و … بوسیله هواپیماهای بدون سرنشین نیز تاثیر زیادی بر اراده آنها داشته است. اتفاقا در رسانه های داعش نیز همین افراد هستند که همکیشان و همفکران خود را از همه دنیا به پیوستن به خودشان ترغیب می کنند.
ه) ارضای میل ماجراجویی: شیوه نوین در جنگهای پارتیزانی (شبیخون های شبانه، شیوه های جدید در از بین بردن دشمن، استفاده از طبیعت و محیط محل درگیری همچون سدها و مخازن نفت و گاز، مجهز کردن زمین به تله های انفجاری قدرتمند و البته دست ساز)، استفاده از تجهیزات پیشرفته، استفاده از خودروهای سبک و چالاک بجای تانکها و نفربرهای کند و دست و پاگیر و تجهیزات انفرادی متفاوت مانند چاقوهای بزرگ و تفنگهای تک تیرانداز، مجموعه ای جذاب و جوان پسند را در مقابل دیدگان جنگجویان تازه وارد قرار داده که جنگ در کنار کهنه جنگجویان چچنی، لیبیایی، افغان و عرب را نیز به عنوان یک افتخار برای آنها به شمار آورد. کهنه جنگجویانی که در کارنامه خود جنگهای کوزوو، بوسنی، افغانستان، لیبی و عراق و جنگیدن همراه بن لادن و ابومصعب زرقاوی را دارند.

و) یوتوپیای اسلامی: داشتن سرزمین، ملت، ثروت و دولت که از ابزارهای حکومت است می تواند تجسمی از سرزمین رویایی به شیوه دلخواه حکومت داشته باشد که در آن ضمن پیاده کردن احکام اسلامی، از ظلم حاکمان کشورهای اسلامی و تبعیض در سرزمین های غیر اسلامی خبری نیست.

گسترش و تثبیت

اگرچه در سال 2011 این گروه از الانبار به سوریه رفته و استان های رقه و دیر الزور را در مدت کوتاهی به تصرف خود در آورد، اما خطر واقعی آن زمانی از سوی جامعه جهانی احساس شد که پس از تثبیت خود در شمال شرق سوریه از شرایط سیاسی و امنیتی متشنج عراق استفاده کرده و در سال 2014 استان نینوا را اشغال و بیش از یک سوم عراق از نینوا گرفته تا الانبار، صلاح الدین، دیالی، کرکوک و بابل را تحت تاثیر خود قرار داد که 6 استان از 18 استان عراق را شامل می شد.
تیرماه سال 93 بود که پس از تصرف صلاح الدین و الانبار، ابوبکر البغدادی در آخرین جمعه ماه رمضان در مسجد نوری موصل خود را ملقب به ابراهیم و خلیفه مسلمین خواند تا تشکیل خلافت اسلامی را اعلام کند.
این اتفاق را می توان نقطه عطف تاریخ تروریسم تکفیری از دوره القاعده خواند و اوج قدرت دولت اسلامی بود.
داعش به دنبال تصرف همه عراق و پس از آن کشورهای حاشیه خلیج فارس بود که مرجعیت دینی در عراق بخصوص آیت الله سیستانی با درک حساسیت موضوع، اقدام به صدور فتوای جهاد دفاعی کرده و در پی این درخواست بیش از یک میلیون و دویست هزار داوطلب مردمی به میدان آمدند و روند اوضاع تغییر کرد.
به دنبال همه داعش به کردستان عراق نیز ائتلافی جهانی به رهبری آمریکا و عضویت 60 کشور دنیا برای مقابله با این گروه تشکیل شد که بیشتر به بمباران هوایی و تجهیز ارتش عراق و کردهای اقلیم کردستان مشغول بود.
امروز پس از یک سال از تصرف موصل، شرایط تغییر کرده و ضمن فروپاشی هیمنه داعش، این گروه تروریستی هر روز از موقعیتهای خود در عراق عقب نشینی می کند.

آینده داعش

دولت اسلامی عراق و شام را می توان توفانی نامید که اگرچه قدرت تخریب بالایی دارد اما با دوام نخواهد بود. دلایل سیاسی، دینی، انسانی و جغرافیایی زیادی مبنی بر میرایی این گروه وجود دارد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- از منظر دینی و ایدئولوژیک، این گروه دارای ایدئولوژی خاصی نبوده و رفتارهای خشونت آمیز خود را با استفاده از برخی نظرات افراطی ابن تیمیه توجیه می کند. این موضوع حتی الازهر را نیز به واکنش واداشته و این نهاد نسبت به تفسیر به رای منابع دینی اهل سنت اعتراض خود را اعلام داشت.
رویکرد این گروه بیشتر شبیه وهابیت عربستان است که القاعده و طالبان نیز در امور دینی چنین رویکردی را دنبال می کردند که البته بخش زیادی از جهان اسلام پذیرای آن نیست. نکته مهم اینکه رویکردها و دیدگاههای القاعده از سوی دکتر ایمن الظواهری نفر اول کنونی این سازمان بصورت کتابی تدوین شده و دکترین آنها مشخص است اما درباره داعش چنین نیست و آنها صرفاً به انتشار چند جزوه در این خصوص اکتفا کرده اند.
2- از منظر سیاسی، داعش در عراق و سوریه در مناطقی قدرت گرفت که مردم و گروه های سیاسی از اوضاع جاری ناراضی بوده و به دنبال تغییر بودند و در واقع داعش از این وضعیت به سود خود بهره برد.
با کنار رفتن مالکی از قدرت در عراق و تحقق برخی خواسته های اهل سنت، زمینه سیاسی برای حضور این گروه کمرنگ شده و در سوریه نیز یک مصالحه ملی می تواند این زمینه را تا حدود زیادی از بین ببرد.
3- از منظر انسانی، اگرچه بیشتر نیروهای داعش را عراقی ها تشکیل می دهند اما بخش اعظمی از موتور محرکه و بخصوص سطوح بالا را خارجیانی در دست دارند که از لیبی، آسیای میانه، ترکیه، عربستان و اروپا آمده اند و آشنایی چندانی با جغرافیای انسانی این مناطق ندارند که در بلند مدت تاثیرات منفی خود را نشان خواهد داد. همان مشکلی که نظامیان آمریکایی با آن روبرو بودند و گروه توحید و جهاد ابومصعب زرقاوی به دلیل استفاده از جنگجویان عرب- افغان در سالهای اشغال عراق با آن روبرو بود نیز در آینده گریبان داعش را خواهد گرفت.
4- از منطق جغرافیایی، برای بسیاری از کسانیکه از خارجه از سوریه و عراق به منطقه آمده اند شرایط جغرافیایی در بلند مدت و بخصوص ایام گرم سال سخت و طاقت فرسا خواهد بود. به مرور زمان آنها خواهند فهمید که آنچه در تبلیغات دیده و جذبشان کرده بود با واقعیات صحنه تفاوتهای زیادی داشته که باعث می شود بخشی از اروپاییان جذب شده پس از مدتی با سرخوردگی این گروه را ترک کنند و به کشورهایشان بازگردند.

جمع بندی

در مجموع می توان گفت که داعش و گروههایی مانند النصره محصول سرخوردگی بخشی از اهل سنت نسبت به شرایط سیاسی و اجتماعی خود هستند که بهار عربی و افزایش گسل بین حاکمان و مردم در برخی کشورها زمینه های یارگیری و قدرت یابی این گروه ها را فراهم کرده است. هرچند برخی سازمانهای اطلاعاتی منطقه ای و بین المللی نیز برای پیشبرد اهداف خود به آنها کمک های لجستیکی و اطلاعاتی می دهند تا آنها در جنگشان شکست نخورند.
اما به دلایل ایدئولوژیک، سیاسی، انسانی و جغرافیایی متعدد این گروهها دوام چندانی نخواهند داشت و در بهترین شرایط تبدیل به گروههای پارتیزانی شده که بدون سرزمین و فراری بوده و در مناطقی ادامه حیات می دهند که نا امنی و عدم توانایی دولتها بر ایجاد امنیت در آنها مشخصه اصلی باشد. هر چند داعش توانست با تصاحب زمین و پایه ریزی سیستم حکومتی، اولین گروه تروریستی باشد که مرزهای سرزمینی را به هم ریخته و نگاه به گروه های تروریستی را به سطحی دیگر ارتقاد دهد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: